Dünyada pek az eser, Bir Delinin Hatıra Defteri kadar tanınmışlık ve ilgi görmeyi başarmıştır. Nikolay Gogol, gerçek ile hayal arasında orijinal bir karakter portresi çizer. Mizah, arkasına zekayı alarak eleştirel bir bakış açısıyla tüm kısıtlamaları aşar.
Toplumsal eleştirisi, yaşamın en ince damarlarına kadar yayılırken, insan ruhunun en derin noktalarından beslenir. Adeta sıradan bir memur olan Aksenti İvanov Poprişçin üzerinden, Çarlık Rusyası'nın ruhunu da yansıtır yazar. Devlet bürokrasisi, kara mizahın değirmeninde un gibi öğütülür; bürokrasi dikkatlice süzülür.
Hayal edin ki kaybolmuş bir İspanya Kralı var. Poprişçin, kendisinin o kral olduğuna inanıyor. Bu inanç bir delinin hayali mi yoksa zamanının ötesinde bir dehanın ürünü mü? Sormaya değer bir meseledir.
Gogol'un "Paltosundan çıkmak" ifadesi, bu eserde yer alan “Palto”, “Burun”, “Portre” ve Neva Caddesi öyküleri ile okuyucuyu içine çekiyor. “Bir Delinin Hatıra Defteri”, “Palto”, “Burun”, “Portre” ve “Neva Caddesi” ile adeta bir Gogol ziyafeti sunulmakta.
KÜÇÜK İNSANLAR, BÜYÜK GÖREVLER...
Küçük insanların, büyük unvan ve rütbe peşinde koşmanın bedelini, ruhsal sağlıklarını kaybederek ödemeleri konusunda dikkat çekici bir durum söz konusu. Nikolay Vasilyeviç Gogol, Rusya’nın yozlaşmış bürokrasisini, detaylı bir şekilde sıradan insanların gözünden anlatmaktadır.
Bir Delinin Hatıra Defteri’nde sıradan bir memurun, sevdiği kadın tarafından fark edilme düşüncesiyle deliliğe sürüklenip kendisini İspanya Kralı olarak ilan etme sürecini izlerken; Portre’de, yoksulluk içinde yaşayan yetenekli ressam Chartkov’un bir dükkândan aldığı esrarengiz portreden sonra iki yol arasındaki kararsızlığını ele almaktadır.
Sayfa: 222
GÜNLÜK HAYAT VE SIRADAN İLİŞKİLER
Gogol ile birlikte Rus edebiyatı, Batı etkisinden kurtularak, kendi benliğini kazanmaya başlamıştır. Gerçekçi fakat aynı zamanda fantastik unsurlarla dolu karakterler, dönemin Rusya'sının gerçek simgeleri haline gelmiştir.
Hikayelerinde günlük yaşamı ve sıradan karakterleri, mizahi bir dille ele alan Gogol’un kahramanları adeta Bir Delinin Hatıra Defteri'nden fırlamış gibi görünmektedir.
Rusya'da aristokrasi, lüks yaşamının son dönemlerini yaşarken, alt sınıftaki insanların birbirlerinin üzerinden geçerek var olmaya çalıştığı bir zaman diliminde yazılmıştır Gogol'un eserleri. Bir Delinin Hatıra Defteri, Palto ve Burun öyküleriyle hayaletlerin dolaştığı Rusya’da, aslında soğuk bir gerçekliğe dayanarak okuyucusuna seslenmektedir.
Bu gerçekçi yaklaşım, Gogol'dan sonraki Rusya ve dünya için bir başlangıç noktası teşkil eder. Dolayısıyla günümüzde dahi Gogol’e başvurmadan küçük insanın kimliğini anlama çabası pek de mümkün değildir. Zira Gogol sonrasında Karl Marx, Komünist Manifesto’suna şu sözlerle başlar: "Avrupa’da bir hayalet dolaşıyor."
